V. ÜNİTE: TÜRK DÜNYASI-I (10.-13. YÜZYILLAR)
TÜRKLERİN MÜSLÜMAN OLMALARI
Türkler 750 yılında Müslümanlar ile Çinliler arasında yapılan Talas Savaşı sonunda Müslüman oldular.
İlk Müslüman olan Türkler, Karluk, Yağma ve Çiğil boylarıdır.
10.yüzyılda Oğuzlar Müslüman olmaya başladılar.
İlk Müslüman kavim, İtil (Volga) Bulgarları, İlk Müslüman Türk devleti Karahanlılar, İlk Müslüman Türk İmparatorluğu Büyük Selçuklulardır.
ESKİ TÜRK İNANIŞI İLE İSLAMİYET’İN BENZER YÖNLERİ
1-Türklerdeki Göktanrı inancı ile Müslümanlardaki tek tanrı inancının benzer olmaları
2-Türkler Müslümanlar gibi Tanrıya kurban keserlerdi.
3-Türk ahlak anlayışı ile İslam kuralları benziyordu.
4-Türklerdeki ahiret inancı, cennet-cehennem kavramları Müslümanlar ile benzeşiyordu.
5-Türklerdeki cihan hakimiyeti düşüncesi Müslümanlardaki cihat kavramı ile benzeşiyordu.
6-Göktanrı inancında din adamları halktan üstün değildi. İslam’daki imamlar da ayrıcalıklı bir sınıf oluşturmuyordu.
7-Türkler temizliğe önem verirlerdi. İslamiyet’te de temizlik imandan geliyordu.
8-Türklerdeki ozan ve kamlar, İslam dünyasındaki dervişlere benziyorlardı.
9-Türklerdeki alp kavramı, İslam dünyasındaki eren kavramı ile benzeşiyordu.
10-Türkler diğer dinlere karşı hoşgörüye sahipti. İslamiyet de hoşgörü diniydi.
TÜRKLERİN İSLAMİYETE HİZMETLERİ
1-İslam dünyasını Bizans’a karşı korudular.
2-İslam dünyasını Haçlılara karşı korudular.
3-İslamiyeti geniş coğrafyalara yaydılar.
4-Müslüman Türk bilginleri ve sanatçıları çalışmaları ile İslam’a hizmet ettiler.
TÜRK İSLAM DEVLETLERİ
TULUNOĞULLARI
Tulunoğlu Ahmet tarafından 868’de Mısır’da kuruldu.
Tulunoğulları’nın hükümdarları Türk, ordusu Türk, halkı Arap’tı. Bu sebeple 905 yılında Abbasiler tarafından yıkıldılar.
Tulunoğulları Mısır’da kurulan ilk Türk-İslam devletidir.
AKŞİTLER (İHŞİDİLER)
935’te Ferganalı Muhammet tarafından Mısır’da kurulmuştur.
Akşitler Mısır’da kurulan 2. Türk-İslam devletidir.
Akşitlerin hükümdarları Türk, ordusu Türk, halkı Arap’tı. Bu sebeple 969’da Fatımiler tarafından yıkıldılar.
KARAHANLILAR
840 yılında Karluk ve Çiğil boylarının birleşmesiyle Balasagun’da kuruldu.
Karahanlılar devleti ikiye bölmüşlerdi. Doğuyu Arslan Kara Han, batıyı Buğra Han yönetiyordu.
Karahanlı hükümdarı SatuK Buğra İslamiyet’i kabul ederek Abdülkerim adını aldı. Böylece Karahanlılar ilk Müslüman-Türk devleti oldular.
Karahanlılar doğu ve batı diye ikiye ayrıldı. Doğu Karahanlılara Karahitaylar, Batı Karahanlılara Harzemşahlar son verdi (1212).
GAZNELİLER
963 yılında Alp Tigin tarafından Afganistan’ın Gazne şehrinde kuruldu.
Gazneli Mahmut en önemli hükümdarlarıdır. Sultan Mahmut ilk kez sultan unvanını alan Türk hükümdardır.
Sultan Mahmut Hindistan’a 17 sefer düzenledi. Bundaki amacı:
1-Zengin olan Hindistan’ı yağmalamak
2-Hindistan’da Müslümanlığı yaymaktı.
Gazneli hükümdarı Sultan Mesud’un en büyük hatası Horasan’a gelen yurtsuz Türkmenlere yerleşmeleri için toprak vermesidir. Çünkü bu Türkmenler Dandanakan Savaşı ile Gaznelileri yenmişler ve Gazne topraklarının tamamına yerleşmişlerdir. Buna rağmen Gazneliler yaşamaya devam ettiler ve 1187’de Gurlular tarafından yıkıldılar.
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ
Büyük Selçuklu Devleti’ni Oğuzlar kurmuşlardır.
Büyük Selçukluları 1040 Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçuk Bey tarafından kurulmuştur.
Selçuk Bey, Cent şehrine yerleşti. Cent şehrinde İslamiyet’i kabul etti.
DANDANAKAN SAVAŞI
Tarih: 1040
Taraflar: Oğuzlar X Gazneliler
Sebep: Oğuzların Gazne topraklarına yayılmak istemesi.
Sonuç: 1-Gazneliler yıkılma sürecine girdi. 2-Büyük Selçuklu Devleti kuruldu.
MALAZGİRT MEYDAN MUHAREBESİ
Tarih: 1071
Taraflar: Selçuklular X Bizans
Sebep: Bizans, Türklerin Anadolu’da yayılmasını istemiyordu.
Sonuç: Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.
*Selçukluların en önemli hükümdarları Alparslan ve Melikşah’tır.
Melikşah döneminde Hasan Sabbah, Haşşaşiler adlı bir tarikat kurdu. Bu tarikatın adamları önemli suikastler yaptılar.Vezir Nizamülmülk’ü öldürdüler. Nizamülmülk ölünce Selçuklular yıkılma sürecine girdiler.
Selçuklu toprakları üzerinde bir çok devlet kuruldu. Bunlar:
1-Irak ve Horasan Selçukluları
2-Suriye Selçukluları
3-Kirman Selçukluları
4-Anadolu Selçukluları
5-Atabeylikler
HARZEMŞAHLAR
1097’de Anuş Tigin tarafından Aral Gölü’nün yakınındaki Harzem bölgesinde kuruldu.
Celaleddin Harzemşah Anadolu’ya gelen Moğol öncü kuvvetlerini yenmişti. Bu sebeple Moğollara karşı birleşmek isteyen Selçuklularla anlaşmadı. Hatta Selçuklularla Yassıçimen Savaşı’nı yaptı. Bu savaş sonunda Harzemşahlar yıkıldı, Selçuklular yıkılma sürecine girdi ve Moğollar Anadolu’yu işgal etti.
EYYUBİLER
Kuruluş tarihi: 1174
Yıkılış tarihi: 1250
Kurucusu: Selahattin Eyyubi
Başkenti: Kahire
HITTİN SAVAŞI
Tarih: 1187
Taraflar: Eyyubiler X Haçlılar
Sebep: Eyyubi kralı Selahattin Eyyubi’nin Kudüs’ü Haçlılardan almak istemesi
Sonuç: Kudüs Müslümanların eline geçti.
Önemi: Hıttin Savaşı 3. Haçlı seferinin düzenlenmesine sebep olmuştur.
MEMLUKLER
Kuruluş tarihi: 1250
Yıkılış tarihi: 1517
Kurucusu: Aybek
Başkenti: Kahire
Memlukler (Kölemenler) Eyyubi ordusunda ücretli askerlerdi. Bunlar Kıpçak Türklerinden oluşuyordu. Eyyubiler Memlukleri Orta Asya’dan getirtiyor ve Nil nehri üzerindeki Ravza adasında eğitiyorlardı. Bu Türklerden olan Aybek isyan çıkararak Eyyubileri yıktı ve Memlukleri kurdu.
AYN CALUT SAVAŞI
Tarih: 1260
Taraflar: Memlukler X İlhanlılar
Sebep: Moğolların Suriye ve Mısır’ı almak istemesi
Sonuç: İlhanlılar yenildiler ve geri çekilmek zorunda kaldılar.
Önemi: İlk kez Moğol orduları durdurulmuştur.
Memluklerde saltanat sistemi değişikti. Padişahlık babadan oğula geçmezdi. Padişahlar önemli komutanlar arasından seçilirdi. Bu sebeple Memlukler çok iyi yönetilmişlerdir.
Memlukleri Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim 1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye savaşları sonunda yıkmıştır. Bu savaşların orta adı Mısır seferi olup halifeliğin Osmanlılara geçmesini sağlamıştır.
(13. VE 19.YÜZYIL)
MOĞOL İMPARATORLUĞU
Kuruluş tarihi: 1206
Yıkılış tarihi: 1227
Kurucusu: Cengiz Han
Başkenti: Orta Asya
Cengiz Han, Çin’i hakimiyetine alan tek hükümdardır.
Cengiz han ölünce topraklarında dört devlet kuruldu:
1-Kubilay Hanlığı
2-İlhanlılar
3-Çağataylılar
4-Altın-Orda Devleti
Bu devletlerden Kubilay Hanlığı Orta Asya özelliğini kaybedip Çinlileşti. Diğer üç devlet Türklük özelliklerini kazandılar. Çünkü Moğolların devlet memurları Uygurlar’dı. Uygurlar Türkçe’yi ve Türk geleneklerini Moğollara benimsettiler.
Moğollar Orta Asya’da kurulmuş en geniş topraklara sahip devlettir.
Moğollar’da devlet Cengiz Yasası’na göre yönetilirdi.
B. TİMURLULAR
TİMUR DEVLETİ
Kuruluş tarihi: 1369
Yıkılış tarihi: 1507
Kurucusu: Timur
Başkenti: Belh
Timur iki büyük hata yaptı:
1-Altın-Orda Devleti’ni yıkarak Rusların güçlenmesine sebep oldu.
2-Ankara Savaşı’nda Osmanlı padişahı Yıldırım Bayezid’i yenerek Anadolu Türk birliğinin parçalanmasına sebep oldu.
Timur zengin Hindistan’ı işgal etti ve yağmaladı.
Timur Devleti’nin üç önemli ismi:
1-Hüseyin Baykara
2-Ali Şir Nevai
3-Uluğ Bey