C. TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

HÜKÜMDAR
Türk-İslam hükümdarları genellikle Sultan unvanını kullandılar.
Hükümdarlık sembolleri:
1-Hutbe okutmak
2-Sikke bastırmak
3-Tuğra
4-Nevbet (davul)
5-Sancak
6-Taç
7-Taht
8-Otağ

ÜLKE YÖNETİMİ
Türk-İslam devletlerinde ülke:
1-Eyaletlere
2-Sancaklara
3-Kazalara
4-Köylere ayrılırdı.
Eyaletleri hükümdar soyundan biri yönetiyorsa bu kişilere Melik, hükümdar soyundan olmayan biri yönetiyorsa bu kişilere Şıhne adı verilirdi.
Büyük Selçuklularda hükümdar oğulları olan şehzadeler atabeyleri ile (şehzadelerin erkek öğretmeni) yönetirlerdi.

ORDU
Karahanlılar
Karahanlı ordusunun çekirdeğini Karluk ve Çiğil boyları oluşturuyordu.
Karahan ordusu:
1-Hassa ordusu (Hükümdarın ordusu)
2-Saray muhafızları
3-Eyalet askerlerinden oluşuyordu.
Gazneliler
Gazneli ordusu:
1-Gulam askerleri
2-Eyalet askerleri
3-Gönüllüler
4-Ücretli askerlerden oluşuyordu.
Gulam askeri küçük yaşta alınıp eğitilen Hıristiyan askerlerinden oluşuyordu.
Tulunoğulları ve Akşitler
Bu iki devletin ordularını Kıpçak Türkleri oluşturuyordu. Kıpçaklar savaşçı bir kavimdi ve Nil nehrindeki Ravza adasında eğitim alıyorlardı.
Selçuklular
Selçuklu ordusu:
1-Gulam ordusu
2-Hassa ordusu
3-Eyalet ordusu
4-Sipahiyan
5-Bağlı devletlerin kuvvetlerinden oluşuyordu.
Selçuklularda ikta sistemi vardı. Bu sistemde toprak sahipleri asker yetiştirirlerdi. Bunlara sipahiyan adı verilmiştir.
Selçuklular ve diğer Türk devletleri savaş sırasında Turan taktiğini kullanırlardı.

TOPRAK YÖNETİMİ
Türk-İslam devletlerinde toprağın sahibi devlettir. Bu toprağa Miri arazi adı verilir.
Miri arazi:
1-İkta
2-Has
3-Haraç olmak üzere üçe ayrılırdı.
İkta, devletin topraklarını önemli kişilere ve kahramanlara dağıtmasıdır. Bu kişiler devletten maaş almazlar, topraklarının geliri ile geçinirler ve devlete asker yetiştirirlerdi.
Has, padişaha ve ailesine ait topraklardır. Padişah bu toprakların geliri ile geçinirdi.
Haraç, Selçuklu topraklarında yaşayan gayr-ı müslim halka ait topraklardır.
Selçuklularda padişah çeşitli sosyal kuruluşların devamı için kendi toprağından vakıf arazi ayırırdı. Bu toprağın geliriyle o kuruluşların giderleri karşılanırdı.
Selçuklularda padişah, miri araziden kahramanlara veya istediği kişilere toprak bağışlayabilirdi. Bu topraklara mülk toprak adı verilmiştir.

HUKUK
İslamiyet’ten önceki Türk devletlerinde töre hakimdi. Töre yazılı olmayan toplum kurallarıdır.
İlk Türk-İslam devletlerinde hukuk ikiye ayrılırdı:
1-Şeri hukuk (Dini hukuk)
2-Örfi hukuk (Töre)
Bu iki hukuğu da kadılar yönetirdi. Şeri mahkemelerin başında kadıül-kudat (baş kadı), örfi mahkemelerin başında emir-i dadlar vardı. Ayrıca hükümdarların başkanlık ettiği Divan-ı Mezalim adlı bir mahkeme daha vardı. Bu mahkemede devlete karşı ağır suç işleyenler yargılanırdı.

DİL VE EDEBİYAT
Karahanlılar
Karahanlılar yazıda Uygur alfabesini kullandılar. Türkçe’ye büyük önem verdiler.
Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig adlı eserinde padişahlara yönetim ile ilgili tavsiyelerde bulunmuştur.
Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lugati’t-Türk adlı eserinde Türkçe’nin Arapça’dan daha üstün bir dil olduğunu ispatlamaya çalışmıştır.
Karahanlıların ilk Türk-Müslüman hükümdarı olan Satuk Buğra Han, yazdığı destanda İslamiyet’e nasıl geçtiğini anlatmaktadır.
Ahmet Yesevi, Divan-ı Hikmet adlı eserinde İslamiyet’i Türkçe olarak anlatmaya çalışmıştır.
Gazneliler
Gaznelilerde bilim dili Arapça, edebiyat dili Farsça, halkın konuştuğu dil Türkçe idi.
Gaznelilerin en önemli şairi Firdevsi’dir. Şehname adlı eseri yazmıştır.
Büyük Selçuklular
Büyük Selçuklularda edebiyat ve bilim dili Farsça, halkın konuştuğu dil Türkçe idi.
Bu dönemde Ömer Hayyam ve Nizamülmülk eserler vermişlerdir.
Harzemşahlar
Harzemşahlar çocuklarına Türkçe isimler vermişlerdir. Bu da onların Türkçe’ye verdikleri önemi gösterir.

EKONOMİK HAYAT
Selçukluların başlıca gelirleri şunlardır:
1-Öşür (Müslüman halktan alınan toprak vergisi)
2-Haraç (Gayr-ı müslim halktan alınan toprak vergisi)
3-Cizye (Gayr-ı müslim halktan alınan kafa vergisi)
4-Gümrük geliri
5-Maden geliri
6-Ganimet (Şavaşta elde edilen ganimetin 1/5’i devlete aitti.)
Selçuklularda altın paraya Dinar, gümüş paraya Dirhem adı verilirdi.

MEŞHUR İSLAM ALİMLERİ
FARABİ
Ünlü İslam filozofudur. Eserleri Avrupa üniversitelerinde okutulmuştur.
BİRUNİ
Geometri, astronomi, tarih, felsefe ve fizik dalında eserler vermiştir. ABD Biruni’nin adını Ay’daki kraterlerden birine vermiştir.
İBN-İ SİNA
Avrupalıların Avisenna adını verdikleri İbn-i Sina özellikle tıp alanında eserler vermiştir. Bilinen 220 kitabı vardır.
Küçük ve büyük kan dolaşımını bulmuş, akıl hastalarını müzik ile tedavi etmiştir.
GAZALİ
Ünlü İslam kelamcısıdır.
ÖMER HAYYAM
Selçukluların ünlü matematikçisi ve şairidir.
Harzemşahlara Takvim-i Celaleddin adıyla bir takvim hazırlamıştır.

SANAT
Türkler hat (güzel yazı) sanatına büyük önem vermişlerdir. Hat eserleri tezhiplerle (süsleme sanatı) süslemişlerdir.
Eski Türkler resim alanında minyatürü kullanmışlardır.
Türklerde heykeltraşçılık çok önemliydi.Orhun Kitabeleri yakınındaki Kültigin heykeli bunun ispatıdır.

MÜZİK
Türkler müzik aleti olarak nevbet (davul) ve kopuzu kullanmışlardır.

MİMARİ
Türkler mimariye kubbe, kemer ve kümbeti kazandırmışlardır.