XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NDE KÜLTÜR, BİLİM, SANAT VE MİMARİ
SULTAN AHMET CAMİ
1609-1616 tarihleri arasında I. Ahmet tarafından Sedefkar Mehmet Ağa’ya yaptırılmıştır. 20.000’i aşkın İznik mavi çinisi ile süslendiği için Mavi Cami adı ile de anılır.
EVLİYA ÇELEBİ
XVII. yüzyılın önemli gezginlerinden. 40 yılı aşkın bir süre Osmanlı topraklarını gezmiş ve gördüklerini “Seyahatname” adlı eserinde toplamıştır.
KATİP ÇELEBİ
Tarih, coğrafya, felsefe, bibliyografya, biyografi ile ilgili çalışmalar yapmış Osmanlı bilim adamı.Cihahnüma en önemli eserleri arasındadır.
NABİ
Toplum ve sosyal hayat ile ilgili şiirler yazmıştır. Kullandığı dil yalın ve süssüzdür.
NAİMA
İlk Osmanlı vakanüvisidir (resmi tarihçi). Yaşadığı dönemle ilgili olarak “Naima Tarihi” adlı bir kitabı vardır.
NEF’İ
Türk edebiyatının en önemli hiciv şairlerindendir. “Siham-ı Kaza” en önemli eseridir.
Vezir Bayram Paşa hakkındaki hicviyesi sebebiyle öldürülmüştür.
ITRİ
Önemli Türk bestekarlarındandır. Bini aşkın bestesinden 42 adet bestesi günümüze ulaşmıştır.
Cuma salasının bestekarıdır.
KARACAOĞLAN
Halk ozanıdır. Şiirlerini hece ölçüsü ve yaşadığı bölgenin konuşma dili ile yazmıştır.
Karacaoğlan’ın şiiri aşk ve doğa üzerinde kuruludur
XVIII. YÜZYILDA AVRUPA VE OSMANLI DEVLETİ’NİN GENEL DURUMU
XVIII. yüzyılda Avrupa, çıkar politikalarının ve ittifakların öne çıktığı bir dönem yaşamıştır.
Avrupalı devletler Makyavelizm’e uygun hareket etmişlerdir.
Bu yüzyılda Avrupa’da veraset savaşları yaşanmıştır.
MAKYAVELİZM
İtalyan düşünür ve politikacı Niccola Machiavelli’nin düşünceleri üzerine kurulu bir yaklaşımdır.
Temelinde asl olan şeyin amaçlar olduğu, bu amaçların hangi yolda elde edildiğinin ise o kadar önemli olmadığı yatar.
Makyavelizme göre: "Amaca giden yolda her şey mubahtır."
Eğer ki bir yol başarıya gidiyorsa o amaç uğruna yapacağınız her türlü şey doğrudur.
Devlet yönetimi ile ilgili düşüncelerinin temelini "Prens“ adlı kitabında açıklamıştır.
VERASET SAVAŞLARI
Avrupa devletleri arasında akrabalık bağları yüzünden birçok siyasal sorun çıkmış ve bu yüzden zaman zaman taht kavgaları olmuştur.
Bu taht kavgalarının ilki İspanya’da çıkmıştır. İspanya kralı II. Carlos’un ölümünden sonra Avrupa ülkeleri arasında İspanya topraklarının paylaşımı konusundaki anlaşmazlıktan dolayı ortaya çıkan savaştır.
1700-1715 yıllarında gerçekleşen İspanya veraset savaşları Utrecht Barışı ile sona ermiştir.
Günümüz Avrupasını şekillendiren Utrecht ve Westfalya Barışıdır. Utrecht Barışı ile İspanya paylaşılmıştır.
II. AHMED
SALANKAMEN BOZGUNU
Tarih: 1691 Taraflar: Osmanlı X Avusturya
Önemi:
1-Sadrazam Köprülü Fazıl Mustafa Paşa şehit düşünce Osmanlı ordusu bozguna uğradı.
2-Avusturya Temeşvar hariç Osmanlıların Macaristan topraklarını ele geçirdi.
II. MUSTAFA (GAZİ)
—Dedesi Kanuni’yi örnek almak istedi. Bu sebeple 3 kez Avusturya seferine çıktı. Seferlerde yenilince bir daha başka sefere çıkmadı.—
ZENTA BOZGUNU
Tarih:1696 Taraflar: Osmanlı-Avusturya
Önemi: Zenta Bozgununda Osmanlı ordusu Avusturya ordusu tarafından imha edilmiştir. Osmanlılar Zenta bozgunu sonucu Karlofça ve İstanbul Antlaşmalarını imzalamışlardır.
KARLOFÇA ANTLAŞMASI
Tarih:1699 Taraflar: Osmanlı- Avusturya, Venedik, Lehistan
Maddeleri: 1-Temeşvar ve Banat dışında bütün Macaristan Avusturya’ya.
2-Ukrayna ve Podolya Lehistan’a.
3- Mora ve Dalmaçya kıyıları Venedik’e bırakıldı.
4-Antlaşma 25 yıl sürecek ve Avusturya’nın garantisi altında bulunacak.
KARLOFÇA ANTLAŞMASI’NIN ÖNEMİ
1-Osmanlı Devleti’nin toprak kaybettiği ilk antlaşma (Macaristan’ın kaybedilmiş olması antlaşmanın en ağır maddesidir.)
2-Avrupa, Osmanlı Devleti’ne karşı savunmadan saldırıya geçti.
3-Türklerin Avrupa’daki ilerleyişi durdu ve geri çekiliş başladı ( 1922’ye kadar).
İSTANBUL ANTLAŞMASI
Tarih:1700 Taraflar: Osmanlı-Rusya
Önemi: Ruslar Azak Kalesi’ni alarak Karadeniz’e açıldılar.
HAZERFEN AHMET ÇELEBİ
“İlk uçan adam”
Tarihi uçuştan önce kanatlarının dayanıklılık derecesini saptamak üzere Okmeydanı’nda deneyler yapmış ve bir sabah kıyılarda biriken İstanbul halkının gözleri önünde, Galata kulesinden kendisini boşluğa bırakarak kanatlarını hareket ettire ettire, yani uçarak Boğazı aşmış ve Üsküdar semtine inmiştir.
Cezayir’e sürgün edilmiştir.
LAGARİ
IV. Murat’ın kızı Kaya Sultan’ın doğduğu gece onuruna Sarayburnu’nda yapılan şenlikler sırasında kendi icadı olan 50 okka barut macunuyla dolu ve 7 kollu bir büyük fişeğe bindi. Yardımcıları tarafından ateşlenen fişekle gökyüzüne fırlatılan mucit, uçma hünerini gösteren ilk Türk oldu.
III. AHMET
—III.Ahmet’in çağdaşı
Rus Çarı I.Petro:
1-Rusya’yı büyük bir devlet haline getirmek,
2-Kırım’ı ele geçirerek Karadeniz’e inmek,
4-Balkanlardaki Ortodoksları himayesine alarak sıcak denizlere inmek,
5-Lehistan üzerinde hakimiyet kurarak Baltık Denizi’ne açılmak,
6- İran ve Orta Asya üzerinden Hindistan ile doğrudan ticaret yapmak istiyordu. —
PRUT SAVAŞI
Tarihi: 1710 Taraflar: Osmanlı X Rus
Sebebi: 1-Lehistan’ın Rus hakimiyetine girmesi,
2-Rusya’nın Balkanlardaki Ortodoksları Osmanlılara karşı isyana teşvik etmesi
Sonuç: Baltaca Mehmet Paşa Prut Antlaşması’nı imzalayarak savaşa son verdi.
PRUT ANTLAŞMASI
Tarihi:1711 Taraflar: Osmanlı- Rus
Önemi: Prut Antlaşması, II. Viyana Kuşatması’ndan sonra Kutsal İttifak’a indirilen ilk darbedir. Ancak Ruslar antlaşma şartlarına uymamışlardır.
PETERVARADİN SAVAŞI
Tarih: 1716 Taraflar: Osmanlı X Avusturya
Sebep: Osmanlıların Mora’yı fethetmesi üzerine Karlofça Antlaşması’nın garantörü olan Avusturya Mora’nın Venediklilere geri verilmesini isteyince Avusturya’ya savaş açıldı.
Sonuç: Pasarofça Antlaşması ile savaş sona erdi.
PASAROFÇA ANTLAŞMASI
Tarih: 1718 Taraflar: Osmanlı-Avusturya
Önemi: Osmanlılar Macaristan’ı tamamen kaybetti ve ilk kez Batı’nın üstünlüğünü kabul etti.
İSTANBUL ANTLAŞMASI
Tarih:1724 Taraflar: Osmanlı-Rusya
Önemi: Osmanlılar ile Ruslar arasında imzalanan ilk dostluk antlaşmasıdır.
İran’ın Kafkasya toprakları Rusya ve Osmanlı Devleti arasında paylaşıldı. Ruslar Azerbaycan’ı işgal etti.
LALE DEVRİ
1718 Pasarofça Antlaşması’ndan 1730 Patrona Halil isyanına kadar geçen döneme Osmanlı tarihinde Lale Devri adı verilir.
Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma hareketi Lale Devri ile başlar.
Dönemin padişahı III. Ahmed ve sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa barış yanlısı kişilerdi.
Lale Devri’nde:
1-Avrupa devletleri ile iyi ilişkiler içine girildi.
2-İlk defa Avrupa’ya elçi gönderildi.
3-Avrupalı devletlerin milli eğitim sistemleri kavranmaya çalışıldı.
4-İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi ilk Türk matbaasını kurdular (1727).
5-Tercüme kurulu oluşturularak bir çok eser Türkçe’ye tercüme edildi.
6-İstanbul’da yangınları söndürmek için Tulumbacı Ocağı kuruldu.
7-Yalova’da kağıt fabrikası kuruldu.
8-Fransız mimarisi örnek alınarak bir çok eser inşa edildi. (III.Ahmet Çeşmesi en güzel örneğidir.)
9-Tarihi eserlerin yurt dışına çıkışı yasaklandı.
PATRONA HALİL İSYANI
Tarih: 1730
Sebep: 1-Halktan ve esnaftan yeni vergilerin alınması.
2-Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın akrabalarını yüksek devlet görevlerine getirmesi.
Sonuç:1-III.Ahmet, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’yı ve yakınlarını idam ettirdi.
2-İsyancılar III. Ahmet’i tahttan indirip yerine I.Mahmut’u padişah yaptılar.
3-I. Mahmut, Patrona ve adamlarını idam ettirdi (1731).
Önemi: Patrona Halil isyanı Lale Devri’ni sona erdirmiştir.
OSMANLILARDA MATBAANIN GEÇ AÇILMASININ SEBEBİ
Osmanlılarda kitaplar el ile hattatlar tarafından yazılıyordu. Hattatlar işsiz kalmamak için matbaanın açılmasına karşıydılar. Din kitaplarının mutlaka el ile yazılmasını, matbaada basılırsa günah olacağını savunuyorlardı.
İbrahim Müteferrika Matbaası da başlangıçta dini kitapları basmadı. Hattatlar bir süre daha işlerine devam ettiler.
İbrahim Müteferrika Matbası’nın ilk bastığı eser “Van Kulu Lugatı” dır.
AVRUPA’DA DÜŞÜNCE VE EKONOMİ ALANINDAKİ GELİŞMELER
Avrupa’da XVII. yüzyıl Akıl Çağı, XVIII. yüzyıl Aydınlanma Çağı olarak adlandırılır.
Bilgiye ulaşmada akıl, deney ve gözlem yöntemleri ortaya çıktı.
XVIII. Yüzyıl bilim adamlarından bazıları akılları ile kavrayamadıkları, deney ve gözlem yolu ile ispatlayamadıkları şeyleri inkar yolunu seçtiler.
Bazı Aydınlanmacı düşünürler Hıristiyanlık öğretisine bağlı kalırken bazıları da evrendeki her şeyin maddeye dayalı olduğunu savunan materyalizmi benimsediler.
XVII. Ve XVIII. yüzyıl düşünürleri Avrupa’nın eşitsizlik üzerine kurulu toplumsal yapısını ve mutlakiyet anlayışına dayalı siyasi hayatını yazıları ile eleştirdiler.
Bu yazılar Avrupa halklarının bilinçlenmesine ve Avrupa’da ihtilallerin çıkmasına sebep oldu.
Avrupa’da mutlakiyet yönetimleri yıkıldı. Meşrutiyet ve demokrasiye dayalı yönetim biçimleri ortaya çıktı.
Kilisenin toplumlar üzerindeki etkisi azalarak laiklik anlayışı gelişti.
Akılcı ve Aydınlanmacı düşünce Avrupa’da ekonomiyi de etkiledi. Bilimsel alandaki gelişmeler kol gücüne dayalı üretimden (manifaktür) makine gücüne dayalı üretime geçilmesine sebep oldu.
Bu değişime Avrupa’da Sanayi İnkılabı adı verilir.
XVII. yüzyılın sonunda Denis Papin’in buhar makinesini, James Watt’ın ateşli pompa sistemini bulmasıyla Sanayi İnkılabı İngiltere’de başladı. İlk kez dokumacılık sektöründe, daha sonra demiryollarında kullanıldı.
Sanayileşmenin ham maddeleri olan taş kömürü ve demirin özellikle İngiltere ve Avrupa’da bol miktarda bulunması sanayileşmeyi kolaylaştırdı.
XIX. yüzyılda Sanayi İnkılabı bütün dünyayı etkiledi. Demiryolları kuruldu ve buharlı gemilerle taşımacılık yapıldı.
Sanayileşme tarımsal üretimin artmasına, tarımda çalışan iş gücü fazlasının da fabrikalara kaymasına sebep oldu.
Ekonomide tarımsal üretimin yerini sanayinin alması:
1-İç göçe
2-Şehirlerin nüfusunun artmasına
3-İşçi sınıfı ve işçi hakları kavramının ortaya çıkmasına
4-İşçi haklarına yönelik düzenlemelerin yapılmasına sebep oldu.
Sanayi İnkılabı Osmanlı ekonomisini olumsuz etkiledi.
İngiltere’nin fabrikalarda işlediği dokumaları Osmanlı pazarlarına sürmesi, Osmanlı dokuma tezgahlarının kapanmasına sebep oldu.
Osmanlı Devleti XIX. yüzyılda Avrupalı devletlerin ekonomik işgaline uğradı.
Avrupalı devletler kapitülasyonların daha da ağırlaştırılmasını sağladılar.
Osmanlı toprakları Avrupa devletlerinin açık pazarı haline geldi.
RUSYA’NIN GENİŞLEME POLİTİKASI VE OSMANLI-RUS İLİŞKİLERİ
RUS ÇARI I. PETRO’NUN HEDEFLERİ
1- Rusya’yı bir Avrupa devleti haline getirmek (Slavları ve Ortodoksları bu hedefi için kullanıyordu.)
2-Sıcak denizlere açılmak ( Bu hedefine ulaşabilmesi için Osmanlı Devleti’nin elindeki Kırım’ı almalı, Lehistan’a, Balkanlara; hatta İstanbul Boğazı’na sahip olmalıydı.)
3-Ortodoksları bir çatı altında birleştirmek (Panslavizmin bir parçasıydı. Bu gerekçe ile sıcak denizlere inebilirdi.)
4-Slavları bir çatı altında birleştirmek (Panslavizmin bir parçasıdır. Bu gerekçe ile sıcak denizlere inebilirdi.)
I. MAHMUD
BELGRAD ANTLAŞMALARI
Tarih: 1739 Taraflar: Osmanlı-Avusturya, Osmanlı- Rusya
Önemi: 1-Belgrad antlaşmaları Osmanlıların 18. yüzyılda (Gerileme döneminde) imzaladığı son kazançlı antlaşmalardır.
2-Belgrad antlaşmaları ile Karadeniz’in bir Türk gölü olduğu bir kez daha kabul edildi.
3- Osmanlılar ittifakların önemini kavradı ve ilk kez İsveç ile ittifaka girdi.
4-Anlaşmalarda arabuluculuk yapan Fransa kapitülasyonların daha da genişletilmesini ve süresiz hale gelmesini sağladı (1740).
III. MUSTAFA (GAZİ)
PANSLAVİZM
Rusya’nın, Balkanlardaki milletleri Slav ve Ortodoks propagandası ile Osmanlı’dan ayırıp önce bağımsız, sonra kendine bağımlı hale getirerek Akdeniz’e inme politikası.
Panslavizm Küçük Kaynarca Antlaşması ile netlik kazandı.
Panslavizm, başlangıçta başarılı oldu. Balkan devletleri bağımsızlıklarını kazandı ancak Rusya’yı Akdeniz’e indirmediler.
ÇEŞME BASKINI
Tarih:1770
III.Mustafa döneminde 1768’de başlayan Osmanlı-Rus savaşında Baltık denizinden kalkan bir Rus donanması İngilizlerin yardımıyla Cebelitarık boğazından geçerek Mora kıyılarına geldi.
Bunu fırsat bilen Mora Rumları ayaklandılar.
Osmanlılar isyanı bastırınca Rus donanması Çeşme’de demirli bulunan Osmanlı donanmasını yaktı.