Ans/E/ EŞKAL DEFTERİ

EŞKAL DEFTERİ

Osmanlı İmparatorluğu’nda Acemi Oğlanlar’ın kaydedildikleri ilk kütüğe verilen ad.

Bu defteri sürücübaşı tutardı. Devşirme sırasında seçilen oğlanların her biri deftere bütün özellikleri ile işlenir ve iki bölüm de yazılırdı. Birinci bolümde oğlanın devşirildiği kazanın ve köyün adı, tımarlı sipahisinin adı, devşirmenin baba adı ile asıl adı ve sürücübaşı ile devşirmeyi götüren sürücülerin adları yazılırdı. İkinci bölümde ise, oğlanın boy, pos, kaş, göz, renk, şekil ve vücut yapısı belirtilir. Oğlanı kolayca tanıtacak fiziki özellikleri de kaydolunurdu. Bu suretle getirilen devşirmeler, Yeniçeri Ağasının huzurunda "eşkal defteri" ile karşılaştırılır, ocak cerrahınca yapılan muayeneden sonra "eşkal defteri" Yeniçeri Ağası tarafından mühürlenerek teslim alınır ve saklanırdı.

Eşkal defteri, genellikle iki nüsha halinde tutulur, bir nüshası devşirme sırasında belde kadısında bırakılırdı. Defter kayıtlarıyla oğlan arasındaki bir uyuşmazlık görüldüğü zaman, kadı efendideki defter de getirilerek son bir kontrol daha yapılır ve devşirmeler arasına "saplama” denilen yabancıların karışıp karışmadığı tespit edilirdi. Bundan sonra Türk aileleri yanına verilen bu devşirmeler, Acemi Ocağı’na gerekli oldukları zaman Divan-ı Hümayun’dan

Yeniçeri Ağası’na verilen yetki ile ve Rumeli, Anadolu ağaları aracılığıyla ihtiyaca göre ocağa alınırdı. İstanbul’a getirilen acemiler, bu defa Rumeli ve Anadolu ağalarının huzurunda açılan eşkal defterine bakılarak, tekrar kontrol edilirler, aralarında saplama bulunmadığı kesin olarak tespit edilince, adları bir bir okunmak suretiyle ve birer akça gündelik almak şartıyla torbaya yazılmak deyimi kullanılarak Acemi Ocağı’nın ana kütüğüne alınırlardı. Bu ikinci deftere "ana defteri" denilirdi. Bu suretle eşkal defterinin işi bitmiş olur ve Yeniçeri katibine teslim edilirdi.